Mámleketimizde sud sistemasın demokratlastırıw, sudlar iskerligi ashıqlıǵın támiyinlew hám ádil sudlawdı ámelge asırıwda jámáátshilik rolin kúsheytiriwge qaratılǵan salmaqlı isler ámelge asırılmaqta. Sonıń menen birge, puqaralar hám isbilermenlik subektleriniń buzılǵan huqıqların qorǵawda sudlardıń, asirese hákimshilik sudlardıń rolin kúsheytiriw, olardı puqara hám isbilermenlerdiń haqıyqıy qorǵawshısına aylandırıw zárúr bolıp esaplanadı. Jámiyette hákimshilik sudlarǵa bolǵan isenimdi jánede asırıw maqsetinde mámleketlik uyımlar tárepinen sud qararları orınlanıwı ústinen baqlawdıń tásirsheń mexanizmlerin járiya etiw talap etiledi. Hákimshilik sudlardıń birinshi náwbettegi wazıypası puqaralar hám isbilermenlik subektleriniń mámleketlik uyımlar menen qatnasıqlarında nızam ústinligin támiyinlew menen bir qatarda olardıń huqıqları hám nızamlı máplerin nátiyjeli qorǵaw bolıp esaplanadı.
Ózbekstan Respublikası Prezidenti Sh.M.Mirziyoyev tárepinen 2022-jıl 29-yanvar kúni «Mámleketlik uyımlar menen qatnasıqlarda puqaralar hám isbilermenlik subektleri huqıqlarınıń nátiyjeli qorǵalıwın támiyinlew hámde xalıqtıń sudlarǵa bolǵan isenimin jánede asırıw is-ilájları haqqında»ǵı 107-sanlı qararı qabıl qılındı. Bul Prezident qararı menen Ózbekstan Respublikası Joqarǵı sudı, Sudyalar joqarǵı keńesi hámde mápdar ministrlik hám mekemelerge tómendegi tártiplerdi processual nızam hújjetlerine kiritiw tapsırıldı:
hákimshilik sud islerin júritiwdi “sudtıń aktiv qatnasıwı” principi tiykarında ámelge asırıw, bunda hákimshilik sudlarǵa istiń haqıyqıy jaǵdayların anıqlaw ushın óz baslaması menen dálillerdi jıynaw minnetlemesin júklew, huqıqı buzılǵan puqara yaki isbilermenlik subektine bolsa, dálillerdi jıynawda tek óz imkániyatı sheńberinde qatnasıwǵa shárayat jaratıw;
huqıqı buzılǵan puqara yaki isbilermenlik subektine ǵalaba-huqıqıy qatnasıqlardan kelip shıǵatuǵın tartıs penen birge oǵan sebepli baylanısta bolǵan zıyandı óndiriw talabın hám hákimshilik sudqa bildiriw huqıqın usınıw hámde bunday talaplardı kórip shıǵıwdı hákimshilik sudlar wákilligine ótkiziw;
hákimshilik sudlardıń ǵalaba-huqıqıy qatnasıqlardan kelip shıǵatuǵın isler boyınsha hal qılıw qararları mámleketlik uyımlar yaki shólkemler tárepinen orınlanbaǵan táǵdirde, olardıń lawazımlı shaxslarına qarata sud járiymaların qollanıw;
ǵalaba-huqıqıy qatnasıqlardan kelip shıǵatuǵın isler boyınsha tárepler ortasında jarasıwǵa erisiw mexanizmlerin engiziw.
Jámiyette hákimshilik sudlardıń rolin kúsheytiriw, olardı puqaralar hám isbilermenlik subektleriniń haqıyqıy qorǵawshısına aylandırıw maqsetinde tómendegiler belgilendi:
táreplerge, nızam hújjetlerinde belgilengen jaǵdaylarda, ǵalaba-huqıqıy qatnasıqlardan kelip shıǵatuǵın isler boyınsha kelisim pitimin dúziw huqıqın beriw;
mámleketlik uyımlar yaki shólkemleri ǵalaba-huqıqıy qatnasıqlardan kelip shıǵatuǵın is boyınsha hal qılıw qararın ol nızamlı kúshke kirgen kúnnen baslap bir ay dawamında orınlaw hámde bul haqqında hákimshilik sudqa xabar beriw;
mámleketlik uyımlar yaki shólkemler tárepinen ǵalaba-huqıqıy qatnasıqlardan kelip shıǵatuǵın is boyınsha sud hújjeti orınlanbaǵanlıǵı ushın mámleketlik uyımlar yaki shólkemlerdiń lawazımlı shaxslarına qarata sud járiymasın qollanıw;
mámleketlik uyımlar yaki shólkemler tárepinen ǵalaba-huqıqıy qatnasıqlardan kelip shıǵatuǵın is boyınsha hal qılıw qararınıń tákiraran orınlanbaǵanlıǵı ushın mámleketlik uyımlar yaki shólkemleriniń lawazımlı shaxslarına qarata dáslep qollanılǵan sud járiymasın asırılǵan muǵdarda qollanıw.
Sonday-aq, bul qarar menen Ózbekstan Respublikası Joqarǵı sudı hám Sudyalar joqarǵı keńesiniń tómendegilerdi názerde tutıwshı usınısları maqullandı:
sudlar tárepinen dawa arzası, arza hámde shaǵımdı sudqa tiyisli bolmaǵanlıǵı sebepli qabıl qılıwdan bas tartıw yaki is boyınsha is júritiwdi qısqartıw, bunda dawa arzası, arza, shaǵım yaki isti olardı kórip shıǵıwǵa wákillikli sudqa ótkiziw;.
Juwmaqlap aytqanda,qararda puqaralar hámde isbilermenlerdiń huqıqların nátiyjeli qorǵawda hákimshilik sudlardıń rolin kusheytiriw boyınsha ámelge asırılıwı belgilengen maqsetlerdiń orınlanıwı insan mápleriniń nızamlı qorǵalıwın támiyinlewge xızmet etedi.
Qaraqalpaqstan Respublikası
Nókis rayonlar aralıq hákimshilik
sudınıń sudyası: Kayrat Kıpshakbaev
