Мәмлекет пуқаралары ҳаққындағы мағлыўматлар ҳәр қандай мәмлекеттеги миллий статистиканың зәрүрли бөлеги есапланади. Бундай мағлыўматлар арнаўлы бир ўақыт аралығында халықты дизимге алыў иләжлары арқалы топланады. Олар тек-ғана бир мәмлкеттиӊ емес, бәлким Жер жүзи халқының саны, социал жағдайы, дәраматлары сыяқлы бир қанша зәрүрли информацияларды есаплап барыўға хызмет етеди.
БМШ дүнья мәмлекетлерине пуқаралар менен жүзеге келетуғын бир қатар социал машқалалардың шешими ҳәмде экономикалық пәттиӊ демографиялық көрсеткишлер менен пропорционал түрде өсип барыўын тәмийинлеў ушын ҳәр он жылда кеминде бир мәрте халықты дизимге алыў илажын өткериўди усыныс етеди. Мәмлекетимизде дәслепки рет 2023-жылда өткерилиўи нәзерде тутылған, халықты дизимге алыў илажына ҳәзирги ўақытта қызғын таярлық көрилмекте. Бул илаждыӊ өткерилиўинен бәршемиз, сиясий қараўларымыз және социал позициямызға қарамастан, бирдей мәпдармыз.
Усы үлкен социал илаж арқалы, биринши нәўбетте, жәми халықтың саны (2022-жыл 1-январь жағдайына көре, Қарақалпақстан Республикасында халық саны 1 млн. 948 мың 5 жүз адамды қураған), пуқаралығы, неке жағдайына көре, яғный рәсмий неке, рәсмий болмаған неке ямаса ерте неке, пуқаралардыӊ тәлим дәрежеси (орта, орта арнаўлы ямаса жоқары), жасаў ушын дәрамат дереклери, үй хожалығының жасаў шараятлары сыяқлы бир қанша көрсеткишлер бойынша бүгинги күнде жеткиликли болмаған мағлыўматлар базасы қәлиплестириледи. Қала, мәҳәлле ҳәм аўыллар саны ҳәмде олардың шегаралары, турақ жайлар саны, олардағы әмелдеги шәрт-шәраятлар туўрысындағы мағлыўматларға анықлық киритиледи.
Мәмлекетимиздеде бул процесс 2023-жылдың 1-25-ноябрь күнлери өткерилиўи, Министрлер Кабинетиниӊ 2020-жыл 11-ноябрьдеги “Өзбекстан Республикасында 2023-жылда халықты дизимге алыўға таярлық көриў ҳәм өткериў илажлары ҳаққында” ғы 710-санлы қарары менен тастыйықланды.
Халықты дизимге алыў, жәмийеттииң өзи ушын зәрүр болған ҳәм раўажланыў нәтийжелерин баҳалаўға ийе болып табылады. Бул илажда қатнасып атырған ҳәр бир пуқара өзи ҳаққындағы мағлыўматларды усыныс ете отырып, өзлери тийисли болған адамлар топарына тийисли социал программаларды ислеп шығыўда қатнасады.
Мысал ушын, жумыссызлардың сораўнамадағы жуўаплары мийнет базарын үйрениў, атап айтқанда керекли орында жаңа жумыс орынларын жаратыў имканиятын берсе, балалар саны туўрысындағы мағлыўматлар мектеп, мектепке шекемги тәлим шөлкемлери ҳәм сол сыяқлы дәргайлар қурылысы жобаларын дүзиўде қол келеди. Жасы ҳаққындағы мағлыўматлар пенсияға шығыўшылар саны, олардың пенсия төлеўлери ушын зәрүр болатуғын қаржыларды жәмлеп барыў имканиятын береди.
Бул ислерди орынлаў мақсетинде орынларда арнаўлы группалар исленген болып, процесслер анық ҳәм системалы жолға қойылады. Дизимге алыўшылар жумысын муўапықластырыў ушын ҳәр бир участкада 5 инструктор ҳәм 5 стационар дизимге алыўшы искерлик жүргизеди. Олардыӊ жумысын дизимге алыў участкасы хызметкерлери қадағалайды. Жасап турған хожалығында (жайында) дизимнен өтиўди қәлемеген респондентлер стационар участкалары арқалы дизимнен өтиў мүмкиншилигине ийе болады. Район ҳәм қала көлеминдеги жумысларды бақлаў ушын аймақларда халықты дизимге алыў бөлимлери искерлиги жолға қойылады.
Процесс жуўмақланғаннан кейин аймақлық статистика басқармалары жанында халықты дизимге алыўдың басланғыш мағлыўматларын электрон базаға киргизиў орайлары шөлкемлестириледи. Әҳмийетли тәрепи сонда, бул илажлар арқалы тек-ғана өзимиз, бәлким келешек әўлад ушын зәрүрли мағлыўматларды топлаўға ерисемиз. Халықты дизимге алыў нәтийжелери мәмлекетимиздиң кейинги демографиялық және социал сиясатын белгилеў менен бирге, республика ҳәм аймақларды социаллық-экономикалық раўажландырыў прогнозлары ҳәмде программаларын дүзиўде кең қолланылады.
Мәмлекеттеги жумыс беретуғынлар ҳаққында дизимге алыў нәтийжесинде қәлиплестиретуғын мағлыўматлар жеке исбилерменликти раўажландырыў ҳәм хошаметлеўге жол ашады. Бизнес ўәкиллери дизимге алыў мағлыўматлары арқалы мийнет ҳәмде тутыныў базарының жағдайын баҳалаў, талап ҳәм усыныслар зәрүриятын анықлаў мүмкиншилигине ийе болады. Бир сөз бенен айтқанда, халық туўрысында топлантуғын мағлыўматлар барлық тараўларды раўажландырып, жәҳән майданында жаңа Өзбекстанның ҳәм Қарақалпақстаннын жаңаша көз-қарасын сәўлелендириўши фактор болып хызмет етеди.
